HELAL VE KOŞER SERTİFİKALARI

Helal Sertifikası

Gıda maddelerinin, İslam ülkelerine ve Müslüman tüketicilerin yoğun olduğu bazı ülkelere ihracatında Helal Sertifikası gerekebilmektedir. “Helal” Arapça bir kelimedir. Yasal, meşru, geçerli manasındadır. Onun karşıtı olan “haram” kelimesi ise yasal olmayan, gayrı meşru, geçersiz manasındadır. Yiyecek ve tüketim maddeleri söz konusu olduğunda helal şartı, İslam dinine göre standart sınırdır.

İslam dinine göre kesin olarak helâl sayılan gıda maddeleri; inek, koyun, deve ve keçi sütü, bal, balık, sarhoşluk vermeyen bitkiler, taze veya tabii olarak dondurulmuş meyveler, yer fıstığı, Antep fıstığı, fındık, ceviz gibi kabuklu ve reçineli meyveler, buğday, arpa, pirinç, çavdar, yulaf gibi taneli gıdalardır. Sığır, deve, koyun, keçi, geyik, tavuk, ördek gibi hayvanların ve av kuşlarının etleri de helâldir. Ancak İslâmi usule göre kesilmiş olmaları şarttır.

İslami usulle kesme ise şöyle yapılmaktadır: Öncelikle hayvanı kesecek olan insan Müslüman olmalıdır. (Ehl-i Kitap da olabilir). Hayvan yere yatırılmalıdır. Gırtlağı üç ana kan damarının kesilebilmesi için keskin bir bıçakla yarılmalıdır. Hayvanın gırtlağının acı vermeden kesimi esnasında, kesen şahıs Allah’ın adını zikretmeli veya “Bismillah Allah-u Ekber” gibi duayı tekrar etmelidir.

Haram; gayri meşru, meşru olmayan manasına gelen bir Arapça kelimedir. Kuran-ı Kerim ve Hz. Muhammed’in sünnetinin ışığında İslam âlimlerinin haram olduklarında görüş birliği ettiği maddeler; domuz, domuz eti ve domuz ürünleri, kan ve kandan yapılmış ürünler, etobur hayvanlar, yırtıcı kuşlar, sürüngenler, kesilmeden önce ölmüş hayvanın parçaları, İslâmi usulle kesilmemiş, Allah’tan başkası adına kesilmiş eti helâl hayvanlar, sürüngen ve böcekler, şarap, etil alkol ve ispirto, alkol ve tüm sarhoşluk veren maddeler ve bu belirtilen ürünlerden herhangi biri ile karıştırılmış gıdalardır.

Kısaca özetlenecek olursa alkol kullanmadan, eti helal ve kesimi İslami usulle yapılan hayvansal veya bitkisel tabanlı katkı maddeleri %100 helal kabul edilir. Yenmesi haram kılınmış veya kesimi İslami usulle yapılmamış hayvansal kaynaklı veya bitkisel olduğu halde alkolle muamele görmüş maddelerden yapılmış katkı maddeleri %100 haram kabul edilir. Pek çok şeye açıkça helal, ya da açıkça haram denemeyebilir. Bunların sorgulanması gerekebilir veya helal mi, haram mı tespitini tam yapabilmek için daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulabilir. Mesela sanayi ürünü gıda maddeleri, ihtiva ettikleri, jelâtin gibi, enzim gibi, lesitin gibi, mono ve digliserid gibi katkı maddelerinin kökenleri hakkında veya üretim safhasında kullanılan yöntemler hakkında net bir bilgiye sahip olunamadığı zaman da şüpheli bir durum söz konusu olur. Yenmesi haram kılınmış veya İslami usulle kesilip kesilmediği, bitki kökenli olduğu halde alkolle muamele yapılıp yapılmadığı bilinmeyen katkı maddeleri de şüpheli kabul edilir.

Helal sertifikalama; muteber, ehil ve tarafsız bir kurumun, söz konusu üretimi denetlemesini, helal standartlarla uygunluk içerisinde üretimin yapıldığını teyit etmesini ve buna bağlı olarak, onaylanmış bir belge vermesini kapsayan bir yöntemdir. Helal Sertifikası ülkemizde; Türk Standartları Enstitüsü (TSE), çeşitli ülkelerin ilgili kurumları tarafından akredite edilmiş bulunan Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Denetleme ve Sertifikalandırma Araştırmaları Derneği (GİMDES), ilgili kurumlar ve akredite uluslararası sertifikalandırma kuruluşlarının Türkiye’deki temsilcilikleri tarafından verilmektedir.

Hangi Durumlarda Helal Sertifikasına İhtiyaç Vardır?

Helal sertifikalama, Müslüman tüketici için, kabul edilebilir gıdanın ve tüketilebilir ürünün üretilmesi için gereklidir. Bu husus dünyadaki 1,5 milyar Müslüman’ı ve de helal ürün yemeği tercih eden diğer milyonlarca insanı kapsamaktadır.

HACCP Ve ISO Sertifikalarının, Helal Sertifikası İle İlişkisi Nedir?

HACCP, sınaî gıda ürünleri için önemli bir kalite yönetim sistemidir. Helal kavramı ile kısmen uyumlu olabilir. HACCP uygulaması, üreticinin güvenli ürün üretme hususunda gerekli şartları sağladığını gösterir. ISO ise, helal kavramı ile kısmen uyuşabilen bir diğer önemli kalite yönetim sistemidir. ISO uygulaması, üreticinin, tutarlı kalitede ürün üretmek için gerekli şartları sağladığını gösterir.

Helal sertifikalama kurumu, Helal sertifikalama programını uyguladığı zaman HACCP ve ISO şartları yanında helal olma şartları da bir arada gerçekleştirilmiş olmaktadır. HACCP ya da ISO sertifikaları yalnız başına bir ürünün, helal ürün olmasını sağlamaz fakat helal bir ürün HACCP ya da ISO sertifikaları olmaksızın imal edilebilir.

Helal Sertifikalanmış Ürünler İçin Pazar Alanı Nedir?

Helal sertifikalanmış ürünler için pazar çok büyüktür. Dünyadaki 1,5 milyar Müslüman’ı, milyonlarca Helal sertifikalanmış ürün tercih eden insanı kapsamaktadır. Amerika’da 10 milyon, Avrupa’da 25 milyon, Afrika’da 300 milyon, Asya’da 850 milyon, Ortadoğu’da 250 milyon Müslüman yaşamaktadır. Kaynaklar, Helal ürün pazarının yıllık talebinin 200 milyar ABD Doları civarında olduğunu belirtmektedir.

Helal Sertifikalamanın Yararları Nelerdir?

Helal Sertifikalama;

– Ürünleri, katkı maddelerini, hazırlama ve işleme yöntemlerini, temizlik ve sağlık şartlarını, katı güvenlik kuralları içinde denetleyen tarafsız bir bilirkişi hizmeti sunar,

– HAACP, ISO ve diğer kalite ve güvenlik standartlarına uygun ve yeni teknolojilere, yeni katkı maddelerine adaptasyonu seri bir şekilde takip edebilen, helal bilginin eğitimini almış kilit personel tarafından denetimi gerçekleştirir,

– Ürünün ve üreticinin Küresel İslam içinde tanınmasını ve tanıtılmasını sağlar.

– Çeşitli ülkelerde açılan fuarlarda katılıma ve firmanın avantaj sağlamasına imkan verir.

Sertifikalandırma kuruluşları, gıda üreticisinin öncelikle ISO ve HACCP sertifikasına sahip olmasını, ISO ve HACCP standartlarına uygun üretimde bulunmasını şart koşabilmektedir. Bu iki sertifikaya sahip olan firma için aranan ilave ölçüt, “İslamilik”tir. Yani, ham maddesinden, mamul ürüne kadar, ürünün ve üründe kullanılan katkı maddelerinin üretim aşamalarını ve yöntemlerini, paketleme malzemelerini ve sağlık ve temizlik uygulamalarını kapsayan tüm işlemlerin “İslâmî Yiyecek Kuralları”na aykırı bir nitelik taşımaması halinde o ürüne sertifikalama işlemi uygulanır.

Sertifikalandırma sırasında başvuru sahibi firmadan; ürünün pazarlama alanı, aynı tesislerde ve aynı üretim makineleriyle imal edilen diğer ürünler, ürünün içeriğinde yer alan katkı maddeleri ve bu katkı maddelerinin hangi ülkelerin hangi firmalarından temin edildiği gibi bilgiler istenebilmektedir.

Başvuru sahibi firma, şu hususları görüşmek ve bilgi almak üzere ziyaret edilmektedir:

– Sertifikalandırma şartları,
– İşyeri denetimi,
– Helâl sertifikalamada atılacak adımlar,
– Ürünler,
– Üretim yerleri,
– Üretim malzeme-donanım standartları,
– Pazarlama alanları ve yöntemleri,
– Ham maddeler,
– Katkı maddeleri,
– ISO ve HACCP programı ve sertifikaları,
– Paketleme malzemelerinin geri dönüşümü,
– Depolar ve depolama, saklama ölçütleri ve şartları,
– Sağlık uygulamaları ve sağlık yönünden etkileri,
– Temizlik ve hijyen uygulamaları.

Elde edilen belge ve bilgilerle birlikte, ürün numuneleri üzerinde yapılacak ayrıntılı test ve tahlillerin sonuçları, sertifikalandırma kuruluşu tarafından değerlendirilerek ürünün sertifika alıp alamayacağına karar verilir.

Koşer Sertifikası (Kosher Certificate)

Ürünlerin Musevi kurallarına göre hazırlandığını göstermekte olup, kalite, sağlığa uygunluk ve güveni simgelemektedir. İsrail’e ihraç edilecek gıda ürünlerinde Musevi dinine uygunluğu belgeleyen “Koşer Sertifikaları” aranmaktadır. KOSHER’in açılımı “uygun ve tam” demektir.

Bu sertifika Musevi dini mensuplarının yoğun olarak yaşadıkları ülkelere ihracatta da önemli bir unsur olarak görülmektedir. Ürünlerin yöneldiği İsrail pazarlarındaki dindarlık durumuna göre kurallar katılaşabilmektedir. Dünyada toplam Yahudi nüfusu 14 Milyon civarında olup, bu nüfusun yaklaşık % 40’ı İsrail’de yaşamaktadır. İsrail’de gıda maddelerinin Koşer olması yasal olarak zorunlu değildir. Ürünlerin Koşer olması tercih sebebi olabilirken, Koşer belgelendirmesinin getirdiği maliyet, ürünlerin fiyatının yükselmesine neden olmaktadır. Koşer konusunda en hassas ürünler, et ve süt ürünleridir. İsrail’e gıda ürünleri ihraç eden firmalarımızın Koşer sertifikası ile ilgili olarak karşılaştıkları en önemli sorunun, Koşer olarak yapılan üretimin getirdiği maliyet artışları olduğu görülmektedir.

Bazı ürünler için ülkemizdeki Hahambaşılıkça verilen sertifika yeterli olmakla birlikte, dinen kritik konumda olan (özellikle et-süt ve mamulleri) ürünlere İsrail’deki din otoritelerinin yerinde çalışma yaparak caizlik kazandırması gerekebilmektedir. Gıda ürünlerinin dışında, Koşer Sertifikası şartının, yaygın olmamakla birlikte, bazı temizlik-hijyen ürünlerinde, tekstil ürünlerinde ve elektrikli ev aletlerinde de arandığı durumlara rastlanmaktadır.

Dünya genelinde bir milyondan fazla koşer ürün tüketicisi, koşer kurallarına uygun bir yaşam düzenine uygun olarak yaşamakta, koşer ürünleri tüketmektedir. Koşer ürünlerde, tüm girdilerin ve yardımcı maddelerin koşer şartlarına uygun olması gerekir. Kullanılan üretim hattının da koşere uygun olması gözetilir. İşlem gören ürünlerin üretim takibi yapılabilmelidir. Koşer ürün tüketicilerinin bu ürünleri kolaylıkla bulabilmeleri önemli olduğundan, etiketlerde koşer logolarının yer alması avantaj sağlayacaktır.

Etleri gıda maddesi olarak tüketilebilecek hayvanların türleri üzerinde çok önemli sınırlamalar bulunmakla birlikte, bu şekilde tüketilmesine olur verilen hayvanların bunları kesecek özel eğitim almış uzman din görevlilerince kesim öncesi özel bir muayeneden geçirilmesi ve en azından görünür bir sakatlık ve sağlıksızlığının bulunmaması, usulüne uygun olarak kesilirken acı çekmelerine imkân verilmemesi ve kanının tamamen akıtılmış bulunması yanında, kesim akabinde iç organlarının muayene edilip gıda olarak tüketilmesine engel bir hastalık ya da sakatlığının bulunmadığının saptanmış olması esastır. Gıda maddesi olarak tüketilebilecek balık türlerinde de sınırlamalar getiren beslenme kuralları, öteki deniz ürünlerini, yumuşakçalarını ve kabuklularını beslenme bakımından kapsam dışı olarak tanımlar. Gıda maddesi olarak tüketilebilecek bitkisel ürünlerin türleri üzerinde önemli sınırlamalar bulunmasa da, bunların her türlü zararlı, böcek, asalak ve haşarattan arındırılmış bulunduğunun saptanmış olması çok önem taşımaktadır. Musevi dini inanışındaki gıda maddeleri ve beslenme tüzüğü, gıda maddesi olarak tüketilmesine olur verilen ister hayvansal olsun isterse bitkisel kaynaklı ürünlerin; kaynağından itibaren pişirime hazırlanması, pişirim ve sofraya sunum aşamalarında da belli birtakım kurallara uyulmasını gerektirir. Bu arada hiçbir şekilde kan yenemeyeceği gibi, et ve et ürünleriyle süt ve süt ürünlerinin bir arada ve/veya belirlenenden daha kısa aralıklarla yenmemesi de Koşer şartlarındandır.

Musevi dini kuralları gereğince tüketilmesine cevaz verilen gıda maddeleri için düzenlenen “Koşer Belgesi”, bu gıda maddelerinin kaynağından sunumuna kadar geçen süreçte yukarıda kısaca ve ana hatlarıyla izah edilmeye çalışılan koşullara uygun olarak hazırlandığının gözlenerek saptandığını teyit eden bir belgedir.

“Koşer” kavramı gıda olarak tüketilecek maddeler dışında; örneğin yenmesine olur verilmeyen hayvanların ve bunların ürünlerinin belli birtakım başkaca amaçlarla da kullanılmamasını içerir. Ancak buradaki sınırlamalar kullanım amaçları ve koşullarıyla doğrudan bağlantılıdır.

Konuyla ilgili detaylı bilgi için, Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği Genel Mevzuat ve Bilgi Danışma Servisiyle irtibata geçebilirsiniz (www.oaib.gov.tr)

Akredite edilmiş kurum ve kuruluşlardan alınacak kalite, çevre belgeleri (ISO 9000, ISO 14000), insan can, mal emniyeti ve güvenliğini gösterir diğer işaretler ile tarım ürünlerine ilişkin laboratuar analizleri ve belgelendirme işlemleriyle ilgili harcamalar Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ (97/5) kapsamında, %50 oranında ve belgelendirme veya analiz başına en fazla 25.000 (yirmibeşbin) ABD Dolarına kadar Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu’ndan karşılanmaktadır. 2010 yılı için Koşer belgesi de bu tebliğ kapsamında desteklenen belgeler arasında yer almaktadır.

Kaynaklar:

http://www.igeme.org.tr

http://www.musavirlikler.gov.tr

http://www.gimdes.org/helal-sertifikasi-nedir.html